De visie sluit aan op verschillende al lopende miljoeneninvesteringen vanuit onderzoeksinstellingen, bedrijfsleven en overheden om Nederland beter aan te sluiten op de razendsnelle ontwikkelingen op het gebied van kunstmatige intelligentie.
“We willen onze waarden en welvaart in Nederland behouden”, aldus coördinerend bewindspersoon (Digitalisering), Alexandra van Huffelen. “Het IMF becijfert dat in ontwikkelde economieën mogelijk zo'n zestig procent van de banen door AI wordt getroffen. Bestaanszekerheid in Nederland willen we niet alleen overlaten aan grote techbedrijven. Dit vraagt daarom om een overheid die ambitie en visie heeft, gebaseerd op publieke waarden en onze doelen: iedereen kan meedoen in het digitale tijdperk, iedereen kan de digitale wereld vertrouwen en iedereen heeft regie op het digitale leven. Door nu te bepalen waar we voor staan, houden we grip in de toekomst.”
Minister Micky Adriaansens (Economische Zaken en Klimaat): “Het is belangrijk dat Nederland niet langs de zijlijn blijft staan rondom kunstmatige intelligentie. Zeker generatieve AI ontwikkelt zich meer en meer tot een van dé bepalende technologieën van deze tijd. In het dagelijks leven, maar ook bijvoorbeeld als toepassing in machines en in efficiëntere industriële systemen. Europa zal de achterstand ten opzichte van Azië en de VS moeten inlopen. Alleen als we zelf meer gaan investeren in AI-innovaties, hebben we de mogelijkheid om mee te doen én richting te geven aan de juiste en kansrijke ontwikkeling van de technologie in zowel onze maatschappij als economie.”
Minister Robbert Dijkgraaf (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap): “Om de kansen die generatieve AI biedt voluit te benutten moeten we inzetten op meer kennis en meer vaardigheden, Het gaat erom AI-talent te ontwikkelen en te behouden, zodat we generatieve AI kunnen ontwikkelen die voldoet aan Europese normen en waarden. Dit is ook van meerwaarde voor de digitale open strategische autonomie van Europa. We kijken daarbij ook naar investeringen in grootschalige wetenschappelijke en technologische infrastructuur, zoals supercomputers en rekenkracht, op nationaal en EU-niveau. Op deze manier willen we competitief zijn op het terrein van LLM's en andere vormen van generatieve AI.”
De opkomst van Generatieve AI
AI is een systeemtechnologie die grote impact heeft op alle domeinen en sectoren van onze samenleving, en zal alle beleidsterreinen van de overheid raken. Generatieve AI is een specifieke vorm van AI. Het helpt mensen bij het genereren van bijvoorbeeld tekst, computercode, beeld en audio en is nu al een krachtig verlengstuk van het analytisch en scheppend vermogen van mensen gebleken. Zeker sinds de lancering van chatbot ChatGPT eind 2022, en de introductie van andere generatieve AI-tools zoals Google Bard, Midjourney en DALL-E, is het gebruik van AI-onderdeel gaan uitmaken van het dagelijks leven van veel mensen in Nederland.
Nieuwe acties kabinet
Het kabinet vraagt de Sociaal Economische Raad (SER) om de impact van AI op de arbeidsproductiviteit, kwantiteit en kwaliteit van werk in kaart te brengen. Daarnaast zal de overheid campagnes gaan voeren om burgers uit te leggen hoe je gegevens kan beschermen tegen training van generatieve AI-modellen. Ook wordt de inrichting van een veilige en bruikbare publieke nationale AI-testfaciliteit verkend, starten er dit jaar vanuit AINEd InnovatieLabs publiek-private samenwerkingen, wordt er gestart met verantwoorde generatieve AI-toepassingen in concrete dienstverlening bij de overheid en komt er een Rijks AI validatieteam dat beschikbare AI-toepassingen gaat beoordelen op bijvoorbeeld non-discriminatie. Tot slot zal het kabinet blijven inzetten op wetgevingsadvisering door toezichthouders over wettelijke kaders.
Met de ontwikkeling van een eigen open taalmodel, GPT-NL, afgelopen november is het startschot gegeven voor het stimuleren van de ontwikkeling van (open) Nederlandse en Europese large language models, in lijn met publieke waarden. Uit de eerste financieringsronde voor Faciliteiten Toegepast Onderzoek (FTO) van het ministerie van EZK ontvangt GPT-NL hiervoor een bijdrage van 13,5 miljoen euro. Met het AINed-programma vanuit het Nationaal Groeifonds is er bovendien €204,5 miljoen beschikbaar voor kennis, innovatie en het toepassen van Nederlandse AI(-systemen).
Kansen en mogelijkheden
Generatieve AI zal grote impact hebben op economie, maatschappij en op zowel centrale als decentrale overheden. Er liggen kansen met betrekking tot productiviteitsgroei en nieuwe taken en verantwoordelijkheden binnen organisaties en in de economie als geheel. Ook kan het een bijdrage leveren aan de verbetering van interne organisatorische procedures en dienstverlening. Binnen wetenschappelijk onderzoek kan generatieve AI bijdragen aan het bedenken, verbeteren en versnellen van onderzoeksmethodes.
Risico’s en uitdagingen
Tegelijkertijd bestaan er zorgen over risico’s. Bijvoorbeeld dat generatieve AI leidt tot aantasting van ons manier waarop we informatie krijgen aangereikt en daarmee van invloed is op de democratie en onze rechtsstaat. Ook versterkt generatieve AI-technologie de al bestaande dynamiek in digitale markten, waarmee het risico op misbruik van marktmacht toeneemt. Zowel op de korte als lange termijn kan generatieve AI leiden tot het verdwijnen van werkgelegenheid. Daarnaast bestaan er zorgen over vooringenomenheid en selectiviteit die als gevolg van de gebruikte trainingsdata en modelparameters in de systemen verankerd kunnen zijn. Tot slot is Nederland op dit moment grotendeels afhankelijk van taalmodellen uit niet-Europese landen, wat nadelig kan zijn voor de innovatiekracht en het lange termijn verdienvermogen van Nederland.
Uitgangspunten visie
Met de waardengedreven aanpak heeft Nederland de mogelijkheid om voorop te lopen in Europa en met Europa in de wereld. Het kabinet heeft de ambitie om een sterk AI-ecosysteem in Nederland en de EU te realiseren waarin volop geïnnoveerd kan worden met verantwoorde generatieve AI. Dit doen we door samenwerking te stimuleren, bijvoorbeeld via de Nederlandse AI Coalitie. Daarnaast creëren we de randvoorwaarden voor de ontwikkeling en het gebruik van generatieve AI-toepassingen, met behoud van onze digitale open strategische autonomie. Daarom stelt het kabinet vier uitgangspunten centraal.
Generatieve AI in Nederland:
- Wordt op een veilige manier ontwikkeld en toegepast.
- Wordt op een rechtvaardige manier ontwikkeld en toegepast.
- Dient het menselijk welzijn en de menselijke autonomie.
- Draagt bij aan duurzaamheid en onze welvaart
Van visie naar actie
Om te zorgen dat we in Nederland verantwoord generatieve AI kunnen gebruiken, ontwikkelen en grip houden op de impact van deze technologie, presenteert het kabinet in deze visie 6 actielijnen. Door samen te werken met alle stakeholders, de snelle ontwikkelingen op het gebied van AI nauwgezet te volgen, passende wet- en regelgeving te ontwikkelen, het vergroten van kennis en kunde (in onder andere het onderwijs), door als overheid zelf (veilig) te experimenteren met generatieve AI én door sterk toezicht op AI, met handhaving waar nodig, kan Nederland vooraan staan bij de onvermijdelijke veranderingen in onze samenleving door generatieve AI.