Live beelden van de opmars, Google Maps kaarten waarop te volgen was waar de huurlingen zich bevonden en journalisten die verslag deden van de opmars van het huurlingenleger gaven afgelopen weekend een beeld van wat zich afspeelde in Rusland. Interessant om te volgen voor iedereen die het nieuws op de voet wilde volgen, maar sinds een aantal jaren zijn social media ook een bron van informatie voor inlichtingendiensten vertelt Willemijn Aerdts (Institute of Security and Global Affairs). Deze vrij nieuwe manier van informatie verzamelen wordt ook wel socmint (social media intelligence) genoemd.
'Social media helpen om netwerken in kaart te brengen.'
Aerdts is expert op het gebied van inlichtingendiensten. In de oorlog tegen Oekraïne en bij de opmars van de Wagner-huurlingen proberen de diensten de strijdende troepen in kaart te brengen. Daarnaast proberen ze erachter te komen wat de partijen willen, wat ze kunnen en, wat hun intenties, capaciteit en activiteit zijn. Wat gebeurt er werkelijk? Social media kunnen helpen deze vragen te beantwoorden.
Wat voor informatie halen inlichtingendiensten van social media?
‘Kaartjes en foto’s geven inzicht in troepenverplaatsingen en helpen om erachter te komen wat er gebeurt. Daarnaast wordt social media ook gebruikt om inzicht te krijgen in wie met wie in verbinding staat. Op deze manier kunnen netwerken in kaart worden gebracht. Ook de onzichtbare kant van social media, de metadata, wordt gebruikt. Daarmee kunnen inlichtingendiensten bijvoorbeeld zien waar iemand zich bevond toen een bepaalde post werd gemaakt of waar een foto is gemaakt. Nog een mogelijkheid is om een nepaccount te maken waarmee diensten zich in gesprekken kunnen mengen.’
Wat zijn de voor- en nadelen van informatie verzamelen via social media?
‘Het voordeel is dat je makkelijk en snel veel informatie beschikbaar hebt. Tegelijkertijd is het nadeel dat er heel veel informatie in korte tijd kan binnenkomen en iedereen alles op sociale media kan zetten. Je moet genoeg tijd hebben om de bronnen verifiëren en de informatie te analyseren om er iets mee te kunnen doen.
'Inlichtingendiensten brengen nooit zomaar iets naar buiten, er zit altijd een gedachte achter.'
Nog een nadeel is dat social media een belangrijk kanaal is voor het verspreiden van desinformatie. In de oorlog met Oekraïne worden door Rusland bijvoorbeeld operaties onder valse vlag opgezet om bepaalde wandaden in de schoenen van Oekraïne te schuiven. Op die manier probeert Rusland de publieke opinie te beïnvloeden.’
Wat is jou zelf de laatste tijd opgevallen als het gaat om de inlichtingendiensten in de oorlog van Rusland tegen Oekraïne?
‘Al sinds het begin van de oorlog zijn zowel de Amerikaanse als Britse inlichtingendiensten open over wat er gebeurt. De Britten publiceren elke dag een update. Diensten brengen nooit zomaar iets naar buiten, er zit altijd een gedachte achter. Ik denk dat ze het doen om zin en onzin te scheiden. Rusland staat erom bekend desinformatie te verspreiden, daar willen de inlichtingendiensten mogelijk wat tegenover zetten. Daarnaast is het mogelijk dat ze Rusland willen laten zien dat ze ze doorhebben. Dat ze weten dat Rusland iets aan het doen is of iets aan het voorbereiden is. Het delen van informatie kan dus meerdere doelen hebben. Die openheid zoals we die nu zien heb ik eigenlijk niet veel vaker op deze schaal gezien.’