High Density Lipoproteïnen (HDL) staan in de volksmond bekend als het 'goede' cholesterol, mede doordat HDL verantwoordelijk is voor het afvoeren van het overschot aan cholesterol vanuit o.a. de vaatwand naar de lever, waar het afgebroken en uitgescheiden kan worden. Daarmee voorkomt het dus afzetting van cholesterol in de slagaders. Daarnaast blijkt het in twee belangrijke celtypen in de vaatwand (de gladde spiercel en de endotheelcel) ontstekingsreacties af te zwakken. Door deze tweeledige functie werd algemeen aangenomen dat HDL bescherming biedt tegen de ontwikkeling en complicaties van aderverkalking. Verrassend genoeg vallen de uitkomsten van klinische studies naar de effecten van een therapeutische verhoging van de HDL-spiegels over het algemeen tegen.
In een recent onderzoek laten o.a. dr. Marjo Donners, Universitair Docent, en prof. dr. Erik Biessen, Hoogleraar Experimental Vascular Pathology van de Universiteit Maastricht zien dat HDL in macrofagen juist ontstekingsbevorderend werkt. Dit totaal onverwachte resultaat hebben zij voor diverse HDL-bronnen weten te bevestigen in macrofagen van uiteenlopende oorsprong (afkomstig van zowel mens als muis, en afkomstig van verschillende weefsels), in zowel weefselkweekexperimenten als in diermodellen. De onderzoekers hebben ook uitgezocht hoe HDL dit doet: o.a. door cholesterol te onttrekken aan deze ontstekingscellen. Als gevolg hiervan wordt de basisfunctie van de macrofaag, namelijk het bestrijden van bacteriële infectie, aanzienlijk verbeterd.
De macrofaag is een belangrijke ontstekingscel die ons beschermt tegen infecties van o.a. bacteriën. Een bacterie die ons lichaam binnendringt, wordt door de macrofaag als lichaamsvreemd herkend, uitgeschakeld en opgeruimd. Echter ook in chronische ontstekingsprocessen zoals aderverkalking (atherosclerose), speelt het een cruciale rol. Atherosclerose is de belangrijkste onderliggende oorzaak van hart- en vaatziekten, wereldwijd doodsoorzaak nummer 1.
Atherosclerose is een plaatselijke vernauwing van de slagader als gevolg van ophoping van vetten (waaronder cholesterol), bindweefsel en ontstekingscellen in de vaatwand. De macrofaag is het meest voorkomende celtype in deze vernauwing (plaque) en draagt actief bij aan het ziekteproces. Zo ruimt de macrofaag enerzijds de vetten en dode celresten op, die zich ophopen in een plaque, maar door het produceren van ontstekingsstoffen en enzymen wordt de groei van een plaque bevorderd en de stabiliteit van de plaque verlaagd, waardoor de kans op openscheuring en de daaropvolgende klinische complicatie als een hart- of herseninfarct toeneemt.
Patiënten met hart- en vaatziekten
Wat betekenen deze resultaten nu voor de mens, en specifiek voor patiënten met hart- en vaatziekten? Het optimaal functioneren van de macrofaag is natuurlijk van cruciaal belang voor de bestrijding van o.a. infectieziekten. De resultaten van de huidige studie suggereren dat mensen met lage HDL-bloedwaardes een bacteriële infectie minder effectief zouden kunnen opruimen. HDL-verhogende geneesmiddelen zouden dit proces kunnen bevorderen en in patiënten met een verzwakt immuunsysteem mogelijk zelfs de afweer kunnen normaliseren. Echter enige voorzichtigheid is daarbij geboden bij patiënten met chronische ontstekingsziektes zoals reumatoïde artritis, de ziekte van Crohn en aderverkalking.
Met name in aderverkalking zou een beter functioneren van macrofagen in vroege stadia van het ziekteproces gunstig kunnen uitpakken, omdat vetten en dode celresten beter opgeruimd zullen worden, wat de plaquevorming zal vertragen. Echter de toegenomen productie van ontstekingsstoffen, zoals in de huidige studie aangetoond, zou juist averechts kunnen werken in latere stadia van het ziekteproces, omdat dit de stabiliteit van de vernauwing vermindert met een verhoogde kans op een infarct als gevolg. Dit zou de bovengenoemde tegenvallende resultaten van HDL-therapie (ten dele) kunnen verklaren. In ieder geval laat deze studie zien dat de activiteit van HDL veel complexer is dan voorheen gedacht, en dat meer onderzoek nodig is om de cel- en ziektestadiumafhankelijke effecten van HDL beter in kaart te brengen en meer gerichte HDL- therapieën te ontwikkelen.