Nieuwe software helpt moord oplossen

NWO-onderzoeker Susan van den Braak ontwikkelde een computerprogramma dat deze missers kan helpen voorkomen. Zij promoveert op 15 maart aan de Universiteit Utrecht (UU).

Het is een bekend fenomeen: je kijkt een detectiveserie, een echte ‘whodunnit’, en je weet na vijf minuten zeker wie het gedaan heeft. De rest van de uitzending zie je je vermoeden slechts bevestigd. Tot aan de laatste scène: het was tóch iemand anders. Geen ramp. TV uit, en lekker naar bed. Maar wat als een rechercheur deze fout maakt?

Ook professionals zitten er wel eens naast, zeker in complexe zaken waarbij veel informatie samen moet worden gebracht. Tunnelvisie, groepsdenken, niets menselijks is de rechercheur vreemd. Susan van den Braak heeft de oplossing gevonden: gebruik iets niet-menselijks. Met behulp van haar software kunnen criminaliteitsanalisten scenario's in beeld brengen. Ze kunnen dan duidelijk zien waar de gaten vallen in de bewijsvoering.

Rechercheurs krijgen bij hun werk steun van criminaliteitsanalisten. Zij hebben als taak een onderzoek kritisch te volgen. Zij proberen op basis van alle bewijzen logische scenario’s te maken en beoordelen de waarschijnlijkheid van deze scenario’s.

Een voorbeeld: twee mannen hebben ruzie. Een van hen heeft een pistool. De ander wordt neergeschoten. Resultaat: één dode man. Daar kunnen verschillende gebeurtenissen aan vooraf gegaan zijn. De een kan de ander hebben neergeschoten, maar wie weet was er een onbekende vrouw met een pistool in de buurt en heeft juist zij het dodelijke schot gelost.

Om scenario’s uit te sluiten of te bevestigen, zijn bewijzen nodig. Het probleem is echter dat criminaliteitsanalisten te maken hebben met complexe zaken, zoals moord of een zedenmisdrijf. Dan is het makkelijk om je blind te staren op één scenario — de ene man schoot de andere neer —, en daar de bewijzen bij te zoeken.

De software van Van den Braak zorgt ervoor dat criminaliteitsanalisten in een oogopslag zien wat er in hun scenario’s ontbreekt. Daarnaast maakt de software het makkelijker om meerdere scenario's te ontwikkelen en kritisch te beoordelen.

Invuloefening
De software van Van den Braak lijkt kinderlijk eenvoudig. In groene vlakjes vul je gebeurtenissen in. Bijvoorbeeld ‘een man scheldt een vrouw uit’, ‘twee mannen hebben ruzie’ en ‘een man valt neer’. Dan kun je die vakjes verbinden met pijltjes die oorzakelijkheid aangeven.

Daarnaast vul je in blauwe vakjes bewijzen in. Bijvoorbeeld ‘op de handen van man X zijn kruitsporen gevonden’ of ‘getuige A zag twee mannen ruziën’. Met een lijn kun je dan aangeven of het bewijs een gebeurtenis ondersteunt. Deze lijn representeert een redenering. Met behulp van zo'n redenering op basis van bewijs kun je aangeven of een gebeurtenis door een bepaald bewijsstuk ondersteund wordt.

Zo kun je dus vrij simpel scenario’s in kaart brengen en zie je snel de ontbrekende schakel. Bewijzen kunnen gebeurtenissen in een scenario ondersteunen of weerleggen. Een gebeurtenis die niet wordt ondersteund door bewijs, krijgt bijvoorbeeld een stippelrandje: daar klopt iets niet.

Van den Braak testte haar software op potentiële gebruikers. Zij bevestigen de bruikbaarheid van de software om in te zien of ze bewijs missen, of dat gebeurtenissen niet op elkaar aansluiten. Veel criminaliteitsanalisten werken nu nog met alleen pen en papier of simpele software.

Met bestaande software kunnen ze echter geen scenario's representeren of weergeven hoe deze zich verhouden tot het bewijs in een zaak. Veel software voor analisten concentreert zich op het kunnen ordenen, structureren van grote hoeveelheid bewijsstukken in een zaak.

De proeven van Van den Braak lieten zien dat analisten met haar software betere analyses maken. Hoewel de software nog in ontwikkeling is, zijn de eerste reacties, ook van de politie, enthousiast.