Intimiteit en seksualiteit zijn belangrijke aspecten van het leven, ongeacht leeftijd. Echter, bij mensen met dementie in het verpleeghuis is sprake van een moeilijk bespreekbare thematiek die ook nog eens onderbelicht is vanuit de cliënt bezien. De variatie in ervaringen en behoeftes aan het uiten van liefde, intimiteit en seksualiteit is groot. Er rust nog altijd een taboe op het praten daarover, tussen partners en met zorgverleners. Dat stelt Tineke Roelofs, psycholoog bij zorgorganisatie Schakelring, in haar proefschrift getiteld Love, intimacy and sexuality in nursing home residents with dementia, dat ze op 5 september verdedigt aan Tilburg University. Voorafgaand aan de promotie organiseert Tranzo een symposium over de thematiek.
Vragen rondom intimiteit en seksualiteit van mensen met dementie komen regelmatig naar voren in de praktijk van de verpleeghuiszorg. In de wetenschap is het onderwerp onderbelicht. Tineke Roelofs wilde weten hoe er zo goed mogelijk ingespeeld kan worden op de wensen en behoeften van mensen met dementie in het verpleeghuis. Is er nog behoefte aan intimiteit en seksualiteit? Jazeker. Hoe staan zorgverleners hier in, qua kennisniveau en attitude? En welk beleid is wenselijk in zorginstellingen? Daar valt nog veel aan te verbeteren.
Liefde en samenzijn
De promovenda ging in gesprek met een groep van 17 cliënten en/of hun partner bij drie verschillende zorginstellingen in Noord-Brabant. Gevoelige onderwerpen als deze vereisen een zorgvuldige aanpak. In indrukwekkende gesprekken kwam naar voren dat, ondanks de vooroordelen, ook mensen met dementie nog tot op hoge leeftijd seksueel actief kunnen zijn. Wel nemen frequentie en intensiteit af door fysieke, psychologische en sociale factoren. De exploratieve studie van Roelofs laat een gevarieerd beeld zien: van een afgesloten hoofdstuk, liefdevolle intimiteit tot nog steeds hevige verliefdheid, waar seksuele beleving een belangrijk onderdeel van kan zijn. Liefde en samenzijn vormen een belangrijke rode draad. Als mensen dat nog voluit kunnen beleven, verhoogt dit de kwaliteit van hun leven.
Gebrek aan privacy en barrières
Beperkingen die samenhangen met dementie, zoals geheugenverlies of desoriëntatie, bemoeilijken de mogelijkheid om intimiteit en seksualiteit te beleven. Daarnaast zijn bewoners sterk afhankelijk van de zorg, vaak 24 uur per dag, wat de privacy beperkt. Verder zijn er praktische barrières (plaatsgebrek, eenpersoonsbed) en is de communicatie rondom de invulling van intimiteit en seksualiteit tussen cliënt en partner en met zorgprofessionals vaak niet optimaal.
Afhankelijk van zorgverleners
Roelofs betrok 187 in hoofdzaak vrouwelijke zorgverleners uit zes zorgorganisaties bij de studie. Immers, gezien de afhankelijkheid heeft het handelen van zorgverleners grote invloed op bewoners. De attitude van zorgverleners in deze hangt af van leeftijd, opleidingsniveau, kennis over de thematiek, het bieden van persoonsgerichte zorg en de organisatiecultuur. Uit de studie blijkt dat de attitude positiever was wanneer de medewerkers het gevoel hadden meer persoonsgerichte zorg te bieden, zij binnen hun organisatie een ondersteunende cultuur ervoeren en over een hoger kennisniveau beschikten. Opvallend was dat medewerkers die aangaven te weten van beleid aangaande seksualiteit van bewoners een minder positieve attitude rapporteerden.
Aanbevelingen aan zorgorganisaties
Roelofs doet enkele taboedoorbrekende aanbevelingen ter verbetering van de kwaliteit van leven van cliënt en partner als het gaat om liefde, intimiteit en seksualiteit:
-Bekijk intimiteit en seksualiteit niet als geïsoleerde thema’s voor bewoners en hun partners; ze maken deel uit van hun hele levens- en liefdesgeschiedenis;
-Zorg dat ethische kwesties in alle openheid besproken kunnen worden, vanuit het perspectief van de cliënt;
-Vergroot bij medewerkers kennis over liefde, intimiteit en seksualiteit;
-Onderzoek hoe de privacy van cliënt en partner verbeterd kan worden;
-Stimuleer de implementatie van persoonsgerichte zorg;
-Vermijd een te beschermend zorgparadigma wat betreft gevoelige onderwerpen;
-Bied ruimte voor een holistisch mensbeeld in de verpleeghuiszorg;
-Zorg voor draagvlak van beleid in de hele zorgorganisatie.
Tineke Roelofs werkt als psycholoog bij Schakelring, een zorgorganisatie die ouderen ondersteunt in de regio Waalwijk, Heusden, Loon op Zand en Tilburg.