Verbluffende nauwkeurigheid
De oorspronkelijke inwoners van Oceanië konden tot verbazing van de westerse wereld tussen eilanden heen en weer reizen zonder daarbij andere dan natuurlijke navigatiemiddelen te gebruiken. De eilandbewoners maakten tochten van honderden kilometers van het ene eiland naar het andere en hun navigatie was daarbij verbluffend nauwkeurig. Sommigen beheersen deze kunst overigens nog steeds. Voor de navigatie ‘lezen’ ze de omgeving dag en nacht op verschillende manieren. Met name bij de Marshall eilanden halen zij hun informatie ook uit oceaangolven. Deze kennis werd vastgelegd in ‘stick charts’; schematische zeekaarten van kokospalmstokjes (deiningen, stromingen en golven) en schelpen (eilanden), gebruikt voor onderwijsdoeleinden.
Marshalleilanden
Wetenschappers uit verschillende landen ondernamen vorig jaar juni bij de Marshalleilanden een zeiltocht met een ‘outrigger canoe’, een soort catamaran, om deze traditionele golfnavigatie te doorgronden. Ze hebben de processen bestudeerd uit oceanografisch perspectief en er tegelijk toe bijgedragen dat deze traditionele kennis behouden blijft en aan een jongere generatie wordt doorgegeven. Het was een reis van vijf dagen, van Majuro naar Aur en terug, met een verblijf van twee dagen op Aur.
Samenwerking
De reis was een samenwerkingsproject tussen de Universiteit van Hawaii en Waan Aelon, een plaatselijke organisatie in Majuro die zich bezighoudt met de bouw van traditionele ‘outrigger canoes’. De route werd bepaald door kapitein Alson Kelen, mogelijk ’s werelds laatste traditionele golfnavigatie leerling. Hij maakt voor navigatie gebruik van de zon, de maan, de sterren en de golven. Dr. Gerbrant van Vledder van de TU Delft en prof. John Huth van Harvard University namen deel aan de reis om de golfnavigatie vanuit oceanografisch perspectief te onderzoeken. Voor de veiligheid voer een schip op afstand met de boot mee. Samen met Prof. Joe Genz, antropoloog van de Universiteit van Hawaii, observeerden de wetenschappers hoe Alson Kelen navigeert en bevroegen hem hoe hij de golven aanvoelt en interpreteert. Ook spraken de wetenschappers met twee ‘gepensioneerde’ navigatie-experts, waaronder kapitein Korent. Hij bouwde de zeilboot en stond aan de basis van deze samenwerking, met als doel samen met de wetenschappers de traditionele golfnavigatie te doorgronden èn te behouden voor de toekomst.
Fascinerend
Op open zee maken de navigators gebruik van de regelmatige deining op de oceaan. Deze golven hebben een betrekkelijk constante richting en periode, en kunnen daarom worden gebruikt om koers te houden: door te sturen met een vaste hoek ten opzichte van de richting van een bepaalde gekozen deiningsgolf. ‘Maar het fascinerendste aspect van golfnavigatie is de manier waarop de zeevaarders de aanwezigheid van eilanden in de buurt opmerken, tot een afstand van wel 40 km’, vindt van Vledder. ‘Eilanden kunnen de golfvoortplanting op verschillende manieren beïnvloeden. Ze kunnen de golven blokkeren, zodat er een schaduwzone achter een eiland ontstaat. Buiging van golven rondom een eiland kan de richting van de golven veranderen en voor interferentiepatronen zorgen, en eilanden kunnen golven zelfs weerkaatsen. Zo veroorzaken eilanden subtiele veranderingen in golfeigenschappen die door scherpe observatie kunnen worden opgemerkt. Op deze wijze kunnen de navigators hun positie ten opzichte van een eiland bepalen.’ Er zijn echter ook enkele traditionele claims over speciale golfeffecten, zoals het pad door de golven ‘dilep’, waarvoor nog geen wetenschappelijke verklaring is gevonden.
SWAN en SWASH
Een van de onderzoeksdoelen was het inpassen van de traditionele termen van de eilandbewoners in de westerse terminologie voor golfverschijnselen. ‘Hierbij is er niet alleen een taalbarrière maar ook een conceptuele; zo hebben de Marshallese navigators allerlei namen voor golfverschijnselen waarvan niet altijd duidelijk is wat bedoeld wordt’, zegt van Vledder. Om de interactie tussen golven en eilanden te onderzoeken werd uitgebreid gebruik gemaakt van de door de TU Delft ontwikkelde golfmodellen SWAN en SWASH. Informatie over de achtergronddeining werd verkregen uit het oceanen dekkend WaveWatch III golfmodel.
Begrijpen en behouden
De (bijna verdwenen) kunst van de golfnavigatie kan alleen worden begrepen èn behouden door samen te werken: door plaatselijke kennis, golfwaarnemingen ter plekke, satellietwaarnemingen en groot- en kleinschalige golfmodellen met elkaar te integreren’, concludeert van Vledder. ‘De golfmodellen dragen zo bij aan het verklaren van de geheimen van de zeevaarders van de Marshall eilanden.’
Foto: Marshallese 'stick chart