Mogelijk oudste verrekijker ooit opgegraven

Hete kleine kijkertje, dat niet langer is dan 10 centimeter, wordt door experts van Museum Boerhaave gedateerd op de eerste helft van de zeventiende eeuw. Daarmee is het in één klap de oudst bekende telescoop die in Nederland bewaard is gebleven.

De telescoop is in 1608 uitgevonden in een Middelburgse brillenwerkplaats. Hij bestond uit een buis met twee lenzen en was eenvoudig na te maken. Al in de eerste helft van de zeventiende eeuw circuleerden er in Europe talloze exemplaren, waarvan op dit moment een schamel tiental bewaard is gebleven. Buiten Nederland: de twee oudste kijkers in ons land zouden gebouwd zijn in 1669 en 1683 – de laatste door Christiaan Huygens. Beide zijn te bewonderen in Museum Boerhaave.

Die visie moet op de helling. De nu in Delft gevonden telescoop is aanzienlijk ouder, zo blijkt uit onderzoek uitgevoerd in het restauratieatelier van Museum Boerhaave. De oorspronkelijke vinder meende met een kogelhuls van doen te hebben, maar na reiniging herkende de stadsarcheoloog glaasjes aan de uiteinden en schakelde hij Museum Boerhaave in voor nader onderzoek, uitgevoerd door hoofdrestaurator Paul Steenhorst en conservator Tiemen Cocquyt.

Het resultaat is spectaculair. Het zag er allemaal primitief uit, met dikke lagen corrosie die minutieus verwijderd zijn. Het blijkt om een blikken buisje te gaan. Beide lensjes zijn omzichtig verwijderd en schoongemaakt – het kijkertje doet het weer!

Aan één uiteinde zat een glazen lensje (het objectief), meer een glasscherf eigenlijk, van 12 mm in diameter, aan de ene kant bol en aan de andere kant vlak. Aan het andere uiteinde zat een plat/holle lens (het oculair) – in overeenstemming met de constructie van de eerste generaties telescopen. Bij het objectief is alleen het centrale deel van 5 mm goed genoeg geslepen om als telescoop te kunnen functioneren.