Voor het onderzoek, ‘Zicht op belastingverlichtende maatregelen’, spitte de Algemene Rekenkamer de Miljoenennota, de fiscale wetgeving en onderliggende stukken door, op zoek naar zulke belastingregelingen. De Rekenkamer vond er 213 en legde die onder de loep: 179 ‘belastingfaciliteiten’, die het gedrag van belastingplichtigen moeten beïnvloeden en 34 ‘belastinginstrumenten’, die invulling geven aan het koopkracht-, inkomens- en vermogensbeleid.
Effect onduidelijk
Uit deze inventarisatie blijkt dat van de helft van de 179 belastingfaciliteiten onduidelijk is of ze werken en zo ja, tegen welke prijs. Ook van het overgrote deel van de 34 belastinginstrumenten ontbreekt het zicht op kosten en effectiviteit. Dat maakt dat van 6 op de 10 van al deze fiscale regelingen, die de belastingontvangsten van het Rijk verminderen, resultaat en kosten onbekend zijn. Hierdoor is ook onduidelijk hoe groot de belastingderving is van het Rijk.
In het onderzoek vond de Algemene Rekenkamer 97,6 miljard euro aan gederfde belastinginkomsten, samenhangend met 113 fiscale regelingen, tegenover de geraamde ontvangsten van het Rijk (193,6 miljard in 2016). Maar dit is niet alles. Van nog eens 71 belastingregelingen is de omvang onbekend en van 29 belastingregelingen is slechts een schatting beschikbaar.
Doelgroep
In het onderzoek heeft de Algemene Rekenkamer de belastingregelingen die het gedrag van belastingplichtigen moeten beïnvloeden, ‘faciliteiten’, gegroepeerd naar doelgroep en naar omvang van het budget dat ermee is gemoeid. Daaruit blijkt dat verreweg het grootste aantal regelingen, 63, is gericht op bevordering van ondernemerschap.
Budget
Het meeste geld gaat naar bevordering van arbeidsparticipatie (19,2 miljard euro). De belangrijkste regeling daarbinnen is de arbeidskorting voor werkenden. Het financieel belang van de arbeidskorting is 17,2 miljard euro.
Op de tweede plaats qua financieel belang staat bevordering van het eigenwoningbezit. Hier gaat 8,1 miljard euro in om, het saldo van de hypotheekrenteaftrek en het eigenwoningforfait.
De Algemene Rekenkamer onderscheidt naast de 179 belastingfaciliteiten ook 34 ‘belastinginstrumenten’, die bedoeld zijn om de koopkracht, het inkomen of de vermogenspositie van bepaalde groepen belastingplichtigen te ondersteunen. Van 12 van deze regelingen is bekend wat ze kosten. De grootste is de ‘algemene heffingskorting’ voor alle belastingplichtigen. Hiermee is 19,7 miljard euro gemoeid.
Kanttekening
De Algemene Rekenkamer maakt de volgende kanttekening bij haar bevindingen: de gevonden bedragen kunnen niet simpel worden bezuinigd door een aftrekpost, vrijstelling of korting te schrappen. 'Dat levert niet per se het bedrag op dat ermee gemoeid is', aldus het onderzoeksrapport. Aanpassing of afschaffing van belastingregelingen kan veranderingen oproepen in het gedrag van mensen of in de opbrengsten van andere belastingposten. Dergelijke effecten zijn niet meegenomen in het rapport.
Staatssecretaris Wiebes
In reactie op de inventarisatie meldt staatssecretaris Wiebes van Financiën dat het zijn ambitie is om in de Miljoenennota 2018 aandacht te besteden aan een extra aantal belastingregelingen die de belastingopbrengst verminderen. In de Miljoenennota 2017 was al een twintigtal van zulke regelingen extra toegevoegd aan de zogeheten ‘belastinguitgaven’, die sinds 1999 zijn opgenomen.
'Kostbare aangelegenheid'
Een integraal overzicht van alle regelingen, hun effect en de kosten zou volgens de staatssecretaris nuttig zijn, maar zo’n ‘kostbare aangelegenheid’, dat het kabinet kiest voor evaluatie van die regelingen die beleidsmatig en budgettair het meest relevant zijn.