Originele brieven en bijzondere documenten worden getoond, zoals een onlangs ontdekte brief van dokter Rey met tekeningen die laten zien dat Van Gogh zijn hele oor afsneed. Maar ook een politierapport en de petitie uit 1889 van Van Goghs buurtbewoners uit Arles om hem te laten opsluiten. Voor het eerst wordt bovendien de revolver getoond die is gevonden in een veld bij Auvers-sur-Oise waar Van Gogh zijn zelfmoordpoging deed. Het is goed mogelijk dat dit het wapen is waarmee hij zichzelf destijds van het leven wilde beroven. De tentoonstelling is van 15 juli t/m 25 september 2016 te zien in het Van Gogh Museum in Amsterdam.
Van Goghs kunst ontstond ondanks zijn ziekte
Vincent van Gogh (1853-1890) werd in de laatste anderhalf jaar van zijn leven geplaagd door een grillige en onvoorspelbare ziekte die zijn bestaan ingrijpend veranderde. Tijdens de aanvallen van zijn ziekte was de kunstenaar dagen, soms weken totaal in de war en niet in staat tot werken. In de tussenliggende periodes was hij helder en schilderde en tekende hij onverminderd veel. Werk leek zijn enige houvast, de beste remedie in de strijd tegen zijn ziekte.
De waanzin nabij laat zien dat Van Goghs kunst niet moet worden beschouwd als een product van zijn ziekte maar ontstond ondanks die ziekte. Schilderijen, tekeningen en documenten belichten de cruciale momenten uit Van Goghs ziektegeschiedenis. De tentoonstelling laat zien hoe Van Gogh met zijn ziekte omging, hoe zijn omgeving erop reageerde en of zijn psychische gesteldheid zijn werk al dan niet beïnvloedde. Ook passeren de verschillende diagnoses die in de loop der tijd door artsen zijn gesteld de revue.
Brief van dokter Rey over Van Goghs oor
Het ‘oorincident’ waarmee Van Goghs ziekte zich in december 1888 tijdens zijn verblijf in het Zuid-Franse Arles manifesteerde, wordt in de tentoonstelling gereconstrueerd aan de hand van getuigenissen en brieven. Een bijzondere bruikleen is de recent ontdekte brief van dokter Félix Rey, de arts die Van Gogh verpleegde in het ziekenhuis. De brief werd in een Amerikaans archief gevonden door Bernadette Murphy in het archief van Irving Stone (The Bancroft Library, University of Berkeley, California), tijdens onderzoek voor haar boek Van Goghs Oor, het ware verhaal.
Rey maakte tekeningetjes in deze brief die aantonen dat Van Gogh zijn hele linkeroor afsneed, en niet zoals lange tijd werd gedacht slechts een deel ervan. Hiermee is een einde gekomen aan een langdurige biografische onduidelijkheid. Reys brief wordt getoond naast Van Goghs portret van de arts, dat de kunstenaar aan hem gaf als dank voor zijn goede zorgen. Dit prachtige schilderij uit het Poesjkin Museum in Moskou is nu voor het eerst in het Van Gogh Museum te zien.
Nooit eerder getoonde documenten
Het Portret van Dr. Félix Rey hangt in de tentoonstelling naast Stilleven rond een bord met uien (Kröller-Müller Museum, Otterlo), dat Van Gogh direct na zijn terugkeer uit het ziekenhuis schilderde. Hij probeerde zijn leven weer op te pakken, maar er volgden al snel nieuwe aanvallen en ziekenhuisopnames. Enkele belangrijke documenten uit het gemeentearchief van Arles die nooit elders zijn geëxposeerd geven inzicht in Van Goghs geestelijke toestand en de moeilijke situatie waarin hij zich bevond. Zo zetten zijn buurtbewoners een handtekeningenactie op touw om hem te laten opsluiten en werd een gedwongen opname overwogen.
Uiteindelijk besloot Van Gogh in mei 1889 zich vrijwillig te laten opnemen in de inrichting van het nabijgelegen Saint-Rémy-de-Provence, waar hij een jaar zou blijven. Schilderijen en tekeningen uit die periode, zoals De tuin van de inrichting en Het ommuurde korenveld na een storm (beide Van Gogh Museum, Amsterdam), illustreren hoe hij met zijn ziekte worstelde en het schilderen als houvast zocht om er niet aan onderdoor te gaan.
Zelfverkozen dood
Ten slotte worden de omstandigheden van Van Goghs zelfverkozen dood op 29 juli 1890 in het Noord-Franse dorp Auvers-sur-Oise uitgebreid belicht. In de tentoonstelling is onder meer zijn laatste schilderij, Boomwortels, te zien en het portret dat de arts Paul-Ferdinand Gachet van Van Gogh tekende op zijn sterfbed (beide Van Gogh Museum, Amsterdam).
Ook wordt voor het eerst de kleine, zwaar verroeste revolver getoond die mogelijk het wapen is geweest waarmee Van Gogh zichzelf van het leven wilde beroven. Deze zakrevolver (privécollectie) werd omstreeks 1960 in Auvers gevonden door een boer bij het bewerken van zijn land. Het gaat om een zakrevolver type ‘Lefaucheux à broche’, klein kaliber, 7mm, die is gevonden in een akker achter het kasteel van Auvers waar Van Gogh zelf zei zijn zelfmoordpoging te hebben gedaan.
De staat van corrosie geeft aan dat het wapen zo’n 50 tot 80 jaar in de grond moet hebben gezeten, en de geringe vuurkracht van dit wapen kan verklaren waarom de kogel van zo dichtbij was afgeketst op een rib, zoals dokter Gachet vaststelde. De kogel boog naar beneden af en zat te diep om zonder gevaar te kunnen worden verwijderd, waardoor Van Gogh zo’n 30 uur later aan zijn verwonding overleed.