Niet de politiek moet bepalen waar deze diensten naar kijken, maar de wet. Veranderde wetgeving zorgt er echter voor dat de politiek steeds meer op de stoel van de veiligheidsdienst gaat zitten. Dit betoogt Paul Abels in zijn oratie. Abels werkte zelf ruim twintig jaar bij de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD) en Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD). Inmiddels is hij bijzonder hoogleraar Governance of intelligence and security services aan de Universiteit Leiden.
Verhoudingen anders dan voorheen
Vanouds bepaalt de Wiv dat de veiligheidsdiensten naar alle gevaren voor de nationale veiligheid moeten kijken. Bovendien maakten de diensten tot nu toe zelf een inschatting over de ernst van die dreigingen - onder politieke verantwoordelijkheid van hun ministers. In de herziene Wiv, waarover Nederlanders op 21 maart in een raadgevend referendum kunnen stemmen, zijn de verhoudingen van de diensten met politiek en bestuur anders dan voorheen. Zo is een aantal met name genoemde ministeries en ministers aangewezen als behoeftestellers, die met behulp van een zogeheten ‘geïntegreerde aanwijzing’ bepalen naar welke dreigingen de AIVD en de MIVD kijken en met welke intensiteit.
Kortetermijnbelangen
Abels wijst erop dat politici en beleidsonderdelen vaak kortetermijnbelangen hebben, terwijl nationale veiligheid een langetermijnbelang is. Bovendien ontberen zij volgens hem de noodzakelijke kennis van de dreiging om tot afgewogen keuzes te komen. Abels: ‘Ook kan het gebeuren dat departementen of ministers bepaalde informatie of conclusies liever niet van de diensten ontvangen, omdat zij dan gedwongen zijn iets te doen wat ze niet willen of omdat het bestaand beleid in de wielen zou rijden.’
Politisering in het oog houden
Abels signaleert dat de geïntegreerde aanwijzing in de kern is voortgekomen uit een behoefte bij de diensten om de politiek mede verantwoordelijk te maken voor de moeilijke keuzes die zij moeten maken, en ook om inzicht te bieden in de consequenties voor financiën en personeel. Aan de zijde van de ontvangers van inlichtingen bestaat daarnaast een behoefte aan meer bruikbare inlichtingen waar concrete acties aan gekoppeld kunnen worden. Als de geïntegreerde aanwijzing hiervoor een oplossing moet bieden, dan is het volgens de nieuwe hoogleraar van belang dat alle partijen de risico’s van politisering van inlichtingen scherp in het oog houden en er dus verantwoord mee omgaan.