Tijdens de jaarwisseling eindigen jaarlijks bijna 500 mensen op de spoedeisende hulp, raken 200 ogen beschadigd, valt gemiddeld één dode per jaar en worden zo’n 11.000 incidenten geregistreerd. Daarmee is het op veel plaatsen in Nederland het onveiligste feest van het jaar. Voor een veilige viering is het noodzakelijk om de huidige aanpak op gemeentelijk, landelijk en Europees niveau aan te scherpen.
Letsel, incidenten en schade
Maatregelen die tot nu toe zijn genomen, hebben niet geleid tot een substantiële daling van slachtoffers, incidenten en schade die ontstaan als gevolg van het gebruik van vuurwerk. Frappant genoeg wordt ondanks de omvang van het aantal slachtoffers en ordeverstoringen doorgaans gesproken over een ‘rustige jaarwisseling’. De Raad onderkent dat het afsteken van vuurwerk voor veel mensen sterk verbonden is aan de viering van oud en nieuw. Echter, het voortdurende patroon van veel letsel en de grote aantallen ordeverstoringen moet volgens de Onderzoeksraad worden doorbroken.
Consumentenvuurwerk
Riskant vuurwerk, zoals vuurpijlen en knalvuurwerk, moet verboden worden. Vuurpijlen veroorzaken elk jaar veel letsel. Dit komt doordat de pijlen uit de hand worden afgeschoten, op omstanders worden gericht en vanuit niet-stabiele lanceerinrichtingen zoals flessen worden afgestoken, waardoor ze in onbedoelde richting kunnen schieten. Knalvuurwerk zorgt voor veel overlast en nodigt uit tot roekeloos gedrag, bijvoorbeeld door het naar omstanders of hulpverleners te gooien. Dit zorgt bij veel mensen voor een onveilig gevoel.
Volgens een schatting van de branchevereniging betreft de verkoop van deze artikelen minder dan 20% van de totale omzet van consumentenvuurwerk in Nederland. Een groot deel van het siervuurwerk zoals de zogenoemde ‘combiboxen’ en fonteinen blijft beschikbaar. De Raad vindt dat de overheid de relatie tussen het type vuurwerk en de omvang en aard van de letsels nauwlettend moet blijven volgen. Indien nodig moeten aanvullende maatregelen worden genomen.
Illegaal vuurwerk
Zwaar knalvuurwerk, legaal geproduceerd voor professionals, maar veelal illegaal aan particulieren verkocht – veroorzaakt jaarlijks veel schade en letsel. De opsporing en vervolging van de handel in illegaal vuurwerk moet versterkt worden. Recente initiatieven van het OM en de politie dienen meerjarig te worden volgehouden. Op Europees niveau moet gewerkt worden aan een verbod op de productie van zwaar professioneel knalvuurwerk waar geen legale markt voor is.
Openbare orde
Tijdens de jaarwisseling vinden op grote schaal verstoringen van de openbare orde plaats, variërend van brandstichting, vernieling en openlijke geweldpleging. In totaal gaat het over een langere periode om zo’n 11.000 incidenten per jaar. De Onderzoeksraad constateert dat de lokale aanpak van de jaarwisseling de afgelopen tien jaar is uitgebreid. Met name grotere gemeenten treffen vaak talrijke maatregelen om de openbare orde tijdens de jaarwisseling te handhaven. De voorbereidingen beginnen soms al in de zomer. Toch is de problematiek hardnekkig en blijft het aantal incidenten landelijk gezien onverminderd hoog. Mede op verzoek van de vier grote gemeenten (G4: Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht) heeft de Onderzoeksraad hier onderzoek naar gedaan.
Om van de jaarwisseling een veilig feest te maken voor iedereen beveelt de Onderzoeksraad burgemeesters aan te zorgen dat de viering een meer georganiseerd karakter krijgt. Gemeenten kunnen inwoners stimuleren en ondersteunen bij het organiseren van activiteiten. Het organiseren van professionele vuurwerkshows kan hier onderdeel van zijn. Door de activiteiten als een evenement te benaderen, kan ook van te voren bepaald worden wie waar verantwoordelijk voor is en wat wel en wat niet mag.
Het is van belang dat gemeenten meer inzicht krijgen in welke maatregelen effectief zijn bij het handhaven van de openbare orde en welke niet, zoals vuurwerkvrije zones en preventieve maatregelen op wijk- groeps- en persoonsniveau. Om te voorkomen dat gemeenten steeds afzonderlijk ‘het wiel uitvinden’, is een actieve opstelling van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en het ministerie van Justitie en Veiligheid cruciaal. Zij kunnen onderzoek laten doen, kennis verzamelen en verspreiden en gemeenten ondersteunen.