De 'locs coeruleus' of 'blauwe kern'
'Het gaat om de 'locus coeruleus' of 'blauwe kern', diep in de hersenstam verstopt (zie blauwe pijl op foto), en enkel in beeld te brengen met geavanceerde MRI-apparatuur. Heidi Jacobs (Universiteit Maastricht/ Harvard Medical School) liet met behulp van zulke MRI-scans zien dat het zogenoemde tau-eiwit zich juist in die locus coeruleus begint te verspreiden, soms al 30 jaar voordat de eerste symptomen van Alzheimer zichtbaar zijn', aldus de Maastricht University.
Science Translational Medicine
Wetenschappers vermoeden al enige tijd dat het eiwit tau een bepalende rol speelt in het ontstaan van de ziekte. De bevindingen van Jacobs en haar team zijn recent gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift Science Translational Medicine.
Tau-eiwit
Veel onderzoekers denken dat het eiwit amyloid dè oorzaak is van de ziekte van Alzheimer. Maar een ander eiwit, tau, blijkt toch ook heel belangrijk te zijn. Tau vormt schadelijke eiwitkluwen in de hersencellen van mensen met Alzheimer. De studie van Jacobs toont nu voor het eerst aan dat de ontwikkeling van die schadelijke eiwitkluwen samenhangt met veranderingen in de blauwe kern van het brein.
Versnelde achteruitgang geheugen
Bovendien kon Jacobs de link leggen tussen de stapeling van het tau-eiwit in de locus coeruleus en een versnelde achteruitgang van het geheugen. 'De locus coeruleus is erg klein en daarom moeilijk in kaart te brengen in levende mensen', legt Jacobs uit.
Ultrasterke MRI-scanners
'Wij zijn er voor het eerst in geslaagd om deze kern te onderzoeken met nieuwe, ultrasterke MRI-scanners in Maastricht. Die kennis hebben we gedeeld met Harvard Medical School; de MRI-scans werden gekoppeld aan PET-scans om het eiwit tau te visualiseren in 174 mensen die in Amerika al 10 jaar lang worden gevolgd. Op die manier konden we laten zien dat veranderingen in de locus coeruleus tijdens de jonge volwassenheid samenhangen met opstapelingen van het tau eiwit en geheugenproblemen die typisch zijn voor de ziekte van Alzheimer. Onze bevindingen tonen bovendien aan dat deze vroege veranderingen in de locus coeruleus geen onderdeel zijn van normale veroudering, maar mogelijk de ontwikkeling van de ziekte van Alzheimer signaleren.'
Vroeg stadium
De ziekte van Alzheimer is de meest voorkomende vorm van dementie. In Nederland leven op dit moment bijna 300.000 mensen met dementie. Naar verwachting zal dit aantal de komende jaren explosief stijgen tot meer dan een half miljoen mensen rond 2040. Een medicijn dat dementie geneest is er nog niet. Maar als een verhoogd risico op het ontwikkelen van alzheimer al in een heel vroeg stadium wordt aangetoond, zou een gezonde(re) leefstijl de kans op dementie weer kunnen verkleinen.
Slaap, stress, emoties en geheugen
'De locus coeruleus speelt een belangrijke rol op het gebied van slaap, stress, emoties en geheugen', zegt Jacobs. 'Om die reden én omdat deze kern zo vroeg al wordt aangetast door het tau eiwit, kunnen MRI-beelden ervan helpen bij het identificeren van mensen met een verhoogd risico op Alzheimer. In de toekomst kunnen MRI-metingen van de locus coeruleus misschien aanknopingspunten bieden voor nieuwe behandelingen die de ontwikkeling van de ziekte van Alzheimer vertragen.'