'Licht aan eind van de tunnel'
Als de daling voortzet, ontwikkelen de komende decennia miljoenen minder mensen dementie dan tot nu toe werd gedacht. Een opvallende bevinding. ‘Belangengroeperingen en onderzoekers waarschuwen al jaren – terecht – voor een tsunami van de ziekte van Alzheimer, de meest voorkomende vorm van dementie. Maar er gloort licht aan het einde van de tunnel’, zegt hoofdonderzoeker en arts-epidemioloog Frank Wolters.
Ruim 49.000 mensen gevolgd
De onderzoekers hebben ruim 49.000 mensen gevolgd van 65 jaar en ouder. De ouderen deden mee aan 7 grote bevolkingsonderzoeken in de VS en Europa, waaronder het ERGO-onderzoek in de Rotterdamse wijk Ommoord. Van hen werden allerlei gezondheidsgegevens verzameld. Zo zagen de onderzoekers dat ruim 4200 mensen uit de onderzoeksgroep dement werden, bijna 9 procent.
Risico daalde elk decennium met 13 procent
Het risico op dementie neemt toe naarmate mensen ouder zijn. ‘We hebben daarom voor verschillende leeftijden gekeken hoe groot het risico was dat de deelnemers dementie zouden ontwikkelen. We zagen dat de afgelopen 30 jaar het risico ieder decennium daalde met 13 procent. Iemand die tien jaar geleden 70 jaar was, had een 13 procent hoger risico om binnen 5 jaar dement te worden dan iemand die nu 70 jaar is. En een 70-jarige aan het begin van deze eeuw had weer een 13 procent hoger risico dan 70 jarigen in 2010.’
Meer dan 10 hersenziektes
Dementie is een verzamelnaam voor meer dan 10 hersenziektes, waarvan de ziekte van Alzheimer de bekendste is. Zo’n 280.000 Nederlanders hebben de ziekte. Hun hersenen kunnen steeds minder goed informatie verwerken. Patiënten worden vergeetachtig, raken de weg kwijt en krijgen bijvoorbeeld problemen met praten. Dementie is na hart- en vaatziekte de meest voorkomende doodsoorzaak in Nederland. ‘Het is een ziekte die we dus om allerlei redenen heel graag de wereld uit willen hebben.’ Het kan dat een hogere opleiding beschermt. Dat je hersenen een reserve opbouwen tegen slijtage later in het leven.
Alzheimer
De onderzoekers hebben het risico op de ziekte van Alzheimer apart onderzocht en zagen daar ook een afname van het risico. Een iets sterkere daling zelfs dan van dementie in het algemeen. Het risico om de ziekte van Alzheimer te krijgen daalt iedere 10 jaar met 16 procent.
Nog veel onderzoeksvragen te beantwoorden
‘Ons onderzoeksresultaat is dus geweldig nieuws. Ook omdat het laat zien dat we dementie kunnen beïnvloeden, dat er dingen zijn die het risico verkleinen of de ziekte kunnen voorkomen. Hoezo? De genetische risicofactoren van de deelnemers zijn niet veranderd. De grote vraag is dus: wat is er de afgelopen decennia wèl gebeurd in Europa en de VS, waardoor het risico op dementie is gedaald? Als we die antwoorden vinden, hebben we belangrijke sleutels in handen om dementie verder aan te pakken.’
Hart- en vaatziekten flink aangepakt
Hoewel nog niet wetenschappelijk vastgesteld, durft de onderzoeker voorzichtige verklaringen wel aan. Wolters: ‘Zowel in Europa als in de Verenigde Staten hebben artsen en onderzoekers hart- en vaatziekten flink aangepakt. Onder andere door patiënten met hoge bloeddruk en veel slecht cholesterol op te sporen en te behandelen, en roken te minderen. Met het terugdringen van de epidemie van hart- en vaatziekten lopen ook de hersenen op leeftijd minder schade op.’
Hoge bloeddruk
Deze theorie lijkt ondersteund te worden door andere, kleinere onderzoeken die geen risicodaling lieten zien in Azië, Zuid-Amerika en Afrika. Dit zijn ook de werelddelen waar hart- en vaatziekten en dus hoge bloeddruk nog niet grondig zijn aangepakt en waar de risico’s op hart en vaatproblemen nu toenemen doordat ze welvarender worden.
Middelbare leeftijd
Dat hoge bloeddruk en dementie met elkaar te maken hebben, is al langer bekend. Hoge bloeddruk is het schadelijkst op middelbare leeftijd. Mensen met een lage bloeddruk in hun jonge jaren, maar een hoge bloeddruk later, hebben meestal een verminderde kans op dementie. Terwijl grote schommelingen in de druk op elke leeftijd een risico zijn.
Slijtage
Een andere verklaring voor het dalende risico op dementie, zou opleidingsniveau kunnen zijn, zegt Wolters. ‘Verschillende onderzoeken laten zien dat mensen met een hogere opleiding minder vaak dement worden. Het zou kunnen dat deze mensen gezonder leven en dat dat effect heeft. Maar het kan ook dat een hogere opleiding beschermt, dat leren je hersenen beter ontwikkelt. Dat je hersenen een reserve opbouwen tegen slijtage later in het leven.’ Net als de aanpak van hoge bloeddruk en cholesterol, is het opleidingsniveau de afgelopen decennia geleidelijk verbeterd. ‘Er is een theorie, maar nog niet veel bewijs, dat deze verbetering in onderwijs ervoor gezorgd heeft zorgt dat mensen later dement worden.’
Hoe ouder hoe groter de kans op dementie
Betekenen de onderzoeksresultaten dat dementie langzaam maar zeker uitsterft? ‘Zeker niet’, zegt Wolters. Het risico voor een individu om voor een bepaalde leeftijd dementie te krijgen neemt af. Maar het totaal aantal mensen dat dementie ontwikkelt blijft stijgen. Hoe ouder je wordt, hoe groter de kans namelijk is om dement te worden. En de bevolking is gegroeid èn de mensen worden gemiddeld steeds ouder.’
Gezonde leefstijl
Kunnen mensen zelf iets doen om dementie te voorkomen? Helpt een gezondere leefstijl met bijvoorbeeld mee bewegen en gezonder eten? ‘Dat hebben we in deze studie niet onderzocht. Maar een gezonde leefstijl is zeker belangrijk, ook voor de hersenen. Betere voeding en beweging hebben ook invloed op de bloeddruk en cholesterol. Maar om precies te weten wat het doet, is meer onderzoek nodig. De raadselen rondom dementie zijn voorlopig nog niet opgelost.’
De onderzoekers hebben hun bevindingen gepubliceerd in het toonaangevende wetenschappelijke tijdschrift Neurology.