Ook de biologische reactie van het individu op deze factoren is onderdeel van het exposoom. Over dat exposoom, en dus het ontstaan van chronische ziekten, is nog veel onbekend. Een consortium van onderzoekers uit Utrecht, Leiden, Amsterdam en Groningen (UMCG/Rijksuniversiteit Groningen), gaat onder leiding van Roel Vermeulen (Utrecht) onderzoeken welke factoren van het exposoom belangrijk zijn voor gezondheid en hoe deze factoren werken. Daarvoor kreeg het consortium 18 miljoen euro toegekend vanuit de prestigieuze Zwaartekrachtsubsidie. De deelnemende instituten leggen daar zelf nog 8 miljoen euro bij.
Vermeulen: “Mensen maken in hun dagelijks leven allerlei keuzes die een grote invloed hebben op hun gezondheid. Dankzij de toekenning zijn we in staat om alle niet-genetische risicofactoren voor de gezondheid van Nederlanders in kaart te brengen.” Over het menselijk genoom is al veel bekend, de onderzoekers willen nu ook het menselijk exposoom voor het eerst systematisch analyseren. “We weten dat de ziektelast van mensen met een chronische ziekte voor het grootste deel wordt beïnvloed door het exposoom. Daarom is deze toekenning zo belangrijk. We starten met onderzoek naar de oorzaken van hart- en vaatziekten en diabetes type 2. De technieken en inzichten uit dit onderzoek kunnen ook worden toegepast op andere chronische aandoeningen.”
Bijdrage UMCG
In het UMCG richten ze zich binnen het Exposome-NL project op het interne exposoom; de omgevingsfactoren in ons lichaam. De belangrijkste factor daarbij is het microbioom in onze darmen. Het microbioom is samengesteld uit honderden micro-organismen, waaronder bacteriën en virussen en verschilt van persoon tot persoon.
De subsidie stelt het UMCG in staat te onderzoeken wat precies de rol van het microbioom is in de wisselwerking met omgevingsfactoren: luchtvervuiling, chemische stoffen, dieet en leefstijl. Men kijkt ook hoe de omgevingsfactoren de activiteit van de genen beïnvloedt. Hiervoor werken we nauw samen met Lifelines: Lifelines beschikt over unieke en uitgebreide exposoom data van bewoners uit Noord-Nederland, verzameld over een langere periode. Door deze data via zogenaamde ‘big data analyses’ te koppelen aan genetische informatie en het microbioom, willen de onderzoekers doorgronden hoe de omgevingsfactoren invloed hebben op gezondheid en het ontstaan van ziekte. Dit kan hen dichterbij een toekomst brengen waarin we ziekten kunnen voorkomen en gezonder oud worden.
Mechanismes van ziektes
Het uitgangspunt van het wetenschappelijk onderzoek in het UMCG is om meer gezonde jaren toe te voegen aan het leven. Daarom verrichten we onderzoek naar de mechanismes van ziektes, dus naar de vraag: wat ligt ten grondslag aan een ziekte? Ook zoeken we naar manieren om ziektes te voorkomen, en, als er toch ziektes ontstaan, naar nieuwe manieren om die vast te stellen en te behandelen.
Samenwerking
Vermeulen benadrukt hoe gecompliceerd het onderzoek is. “Het ontrafelen van de impact van niet-genetische factoren op onze gezondheid is niet eenvoudig, maar met deze unieke samenwerking tussen geneeskundigen, moleculair biologen, epidemiologen, geografen en chemici denken we dat het moet lukken.” Het onderzoeksteam opereert onder leiding van Vermeulen en vijf andere topwetenschappers; Mei-Po Kwan (Universiteit Utrecht), Rick Grobbee (Universitair Medisch Centrum Utrecht), Thomas Hankemeier (Universiteit Leiden), Sasha Zhernakova (Universitair Medisch Centrum Groningen, RUG) en Joline Beulens (Amsterdam UMC).
Zwaartekracht
Met Zwaartekracht stimuleert de overheid onderzoek van groepen topwetenschappers in Nederland om tot de wereldtop te behoren. De onderzoekers moeten in hun vakgebied vernieuwend en invloedrijk onderzoek verrichten. Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft de Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek gevraagd de selectieprocedure voor dit geldstroomprogramma uit te voeren.