De resultaten van het onderzoek zijn 15 april gepubliceerd in de New England Journal of Medicine (NEJM) en dezelfde dag gepresenteerd op het jaarcongres van de American Association for Cancer Research in Chicago. Het artikel is beschikbaar voor iedereen.
De studie is gedaan onder melanoompatiënten bij wie de kankercellen al naar de dichtstbijzijnde lymfeklier waren uitgezaaid maar nog niet verder. De kans op terugkeer van de ziekte is dan groot. De helft van de patiënten kreeg na operatieve verwijdering van de tumor als adjuvante behandeling een jaar lang pembrolizumab en de andere helft een placebo. Een adjuvante behandeling, ook wel aanvullend preventieve behandeling genoemd, is bedoeld om na een operatie het risico op terugkeer van de kanker te verkleinen.
Na een jaar was bij 75 procent van de patiënten die pembrolizumab kregen, de kanker nog niet teruggekeerd. Bij de placebo-groep was dat bij 61 procent het geval. Het risico van terugkeer van de kanker was daarmee in de pembrolizumab-groep 43 procent kleiner dan in de placebo-groep.
'We hopen dat hiermee minder patiënten een verder uitgezaaid melanoom krijgen'
Chirurg-oncoloog Alexander van Akkooi, Nederlands coördinator van de studie, en internist-oncoloog Christian Blank voerden de studie in het Antoni van Leeuwenhoek uit. Ze zijn blij met de resultaten. Van Akkooi: 'Dit is de tweede studie die de meerwaarde aantoont van een vorm van immuuntherapie in een relatief vroeg stadium van melanoom. Hiermee hopen wij dat uiteindelijk minder patiënten een verder uitgezaaid melanoom krijgen en daarmee een grotere kans hebben op langetermijnoverleving.'
Immuuntherapie is een nog jonge vorm van antikankertherapie die nog maar voor enkele kankersoorten een standaardbehandeling is. Immuuntherapie is niet gericht tegen de tumor zelf maar schakelt het eigen afweersysteem van de patient in. Bij melanoom, de meest agressieve vorm van huidkanker, heeft immuuntherapie al goede resultaten laten zien, en veel betekend voor - een deel van - de patiënten. De behandeling wordt echter nu nog vooral ingezet in een vergevorderd stadium van melanoom, wanneer de kanker zich al door het lichaam heeft verspreid. Nu is onderzocht of immuuntherapie al in een eerder stadium van de ziekte werkt.
Immuuntherapie in een vroeger stadium van melanoom inzetten
Pembrolizumab (merknaam Keytruda) is een zogenoemde checkpointremmer, een vorm van immuuntherapie die moet voorkomen dat de kankercellen de werking van immuuncellen (de T-cellen) saboteren. Het medicijn is in Nederland nog niet goedgekeurd als adjuvante behandeling. 'Maar dat verwachten we nog dit jaar', zegt van Akkooi. Pembrolizumab is in de Europese Unie (in 2015) en de VS (in 2014) al wel goedgekeurd als behandeling tegen uitgezaaide of inoperabele melanomen en vervolgens een aantal andere kankersoorten.
Resultaten van klinische onderzoeken naar de effecten van adjuvante therapie bij melanoom stemmen hoopvol. 'Dit is al het derde grote onderzoek dat goede effecten laat zien. Dat maakt de resultaten heel krachtig', zegt Blank. 'Eerder al toonde onderzoek aan dat een hoge dosis van ipilimumab en nivolumab (ook vormen van immuuntherapie) een gunstig effect had. Maar dabrafenib en trametinib (doelgerichte behandelingen tegen de kankercel zelf) hebben als adjuvante behandeling een gunstig effect laten zien.'