Dat staat in de Verkenning Eigen schuld? Een gedragswetenschappelijk perspectief op problematische schuldendie de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) vandaag publiceert. Het aantal huishoudens in Nederland dat zijn schulden redelijkerwijs niet meer kan afbetalen is de laatste jaren gestegen tot ruim boven de half miljoen. Het probleem komt in alle lagen van de bevolking voor. Deze Verkenning richt zich op de rol van individuele mentale kenmerken en vermogens in deze problematiek.
Persoonlijkheid en stress
Voor financiële zelfredzaamheid moet iemand uiteraard voldoende kunnen lezen, schrijven en rekenen. Nederland kent circa 2,5 miljoen laaggeletterden van 16 jaar en ouder. Voor hen is een goed financieel beheer al snel te moeilijk.
Maar ook persoonlijkheid speelt een belangrijke rol, zo blijkt uit deze Verkenning. Zowel de wetenschappelijke literatuur als eigen WRR-onderzoek laten zien dat mensen met een vermijdend karakter en mensen met weinig zelfcontrole een beduidend groter kans lopen op financiële problemen. Ze zijn eerder geneigd problemen te ontkennen, teveel geld uit te geven en niet op tijd maatregelen te nemen. Deze persoonlijkheidskenmerken zijn voor een deel erfelijk bepaald. Sommige mensen hebben dus 'van nature' meer kans op financiële problemen dan anderen.
Ook blijkt uit onderzoek dat stress en armoede een negatieve invloed hebben. Als gevolg van stress en armoede denken mensen minder lang over beslissingen na, laten zij zich sterker leiden door de acute problemen van het moment, en wordt hun zelfcontrole minder. Problematische schulden zijn natuurlijk bij uitstek een bron van armoede en stress. Dus juist op het moment dat het extra belangrijk is geen domme dingen te doen, gaan psychologische mechanismen spelen die het moeilijker maken verstandige financiële besluiten te nemen en de lange termijn voor ogen te houden. Zo kan een neerwaartse spiraal ontstaan.